ފަލަކީ ގޮތުން މިއަދު ރޯދަމަސް ނިމި، މާދަމާ އަކީ ޢީދު
އަހުމަދު އަބްދުﷲ ސައީދު
އިސްލާމީ ގިނަ ގައުމުތަކަށް މިއަދަކީ، މި އަހަރުގެ ބަރަކާތްތެރި ރަމަޟާން މަހުގެ 29 ވަނަ ދުވަހެވެ. އެހެންކަމުން އެ ގައުމުތަކަށް މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމާ އެކު، އީދަށް ހަނދު ފެނޭތޯ ބަލަން ނުކުންނާނެ އެވެ. ނަމަވެސް، ބުރޫނާއީ، ޢުންމާން، މަޣްރިބު، އީރާން، ސްރީ ލަންކާ، ބަނގްލަދޭޝް، ޕާކިސްތާން އަދި އިންޑިޔާގެ ބައެއް ސަރަހައްދުތަކަށް މިއަދަކީ ރަމަޟާން މަހުގެ 28 ވަނަ ދުވަހެވެ. އެހެންކަމުން އެ ގައުމުތަކުގައި ހަނދު ބަލަން ނުކުންނާނީ މާދަމާ އެވެ.
އިސްލާމީ ގިނަ ގައުމުތަކާ އެކު އަޅުގަނޑުމެން ރަމަޟާން މަސް ފެށީ، ހުސްވި މެއި މަހުގެ 6 ވަނަ ދުވަހު އެވެ. އެއީ ޝަޢުބާން މަހުގެ 29 ވަނަ ދުވަހުގެ (މެއި 4 ވީ ހޮނިހިރު ދުވަހު) އިރު އޮއްސުނު އިރު، ޝައުބާން މަސް ނުނިމޭތީ އާއި ރަމަޟާން މަހުގެ ހަނދު އުފަން ނުވާކަން، ފަލަކީ ޢިލްމުން ކަށަވަރުވާތީ، ޖެހިގެން އައި ދުވަސް (މެއި 5) އެއީ ޝަޢުބާން މަހުގެ 30 ވަނަ ދުވަސް ކަމަށް ކަނޑައަޅައިގެންނެވެ.
ފަލަކީ ޢިލްމުން ކަށަވަރުވާ ގޮތުގައި ރަމަޟާން މަހުގެ ހަނދު އުފަންވީ، މެއި މަހުގެ 5 ވަނަ ދުވަހު ރާއްޖޭ ގަޑިން 03:45 (މެއި ހަތަރު ވަނަ ދުވަހުގެ ރޭ މެންދަމު 3:45) ގަ އެވެ. އެހެންވީމާ، އެ ވަގުތުން ފެށިގެން ދުވަސް ގުނަން ފެށުމުން، ޖުލައި 3 ވަނަ ދުވަހު (ރޭގެ މެންދަމު) 03:45 އަށް ރަމަޟާން މަހުގެ ހަނދުގެ ޢުމުރުން ފުރިހަމަ 29 ދުވަސް ހަމަވާނެ އެވެ.
ފަލަކީ ޢިލްމުން ކަށަވަރުވާ ގޮތުގައި ރަމަޟާން މަހުގެ ހަނދު އުފަންވީ، މެއި މަހުގެ 5 ވަނަ ދުވަހު ރާއްޖޭ ގަޑިން 03:45 (މެއި ހަތަރު ވަނަ ދުވަހުގެ ރޭ މެންދަމު 3:45) ގަ އެވެ. އެހެންވީމާ، އެ ވަގުތުން ފެށިގެން ދުވަސް ގުނަން ފެށުމުން، ޖުލައި 3 ވަނަ ދުވަހު (ރޭގެ މެންދަމު) 03:45 އަށް ރަމަޟާން މަހުގެ ހަނދުގެ ޢުމުރުން ފުރިހަމަ 29 ދުވަސް ހަމަވާނެ އެވެ.
ފަލަކީ ޢިލްމުން ކަށަވަރުވާ ގޮތުގައި ރަމަޟާން މަހުގެ ހަނދު އުފަންވީ، މެއި
ހަނދު މަހެއް ފެށުމަށް ބޭނުންވާ ދެ ވަނަ ޝަރުޠަކީ، ހަނދު، މި ބިމުގެ ވަށައިގެން ޖަހަމުންދާ ބުރުގައި ރެއަކު މަންޒިލެއް ކަޑައްތުކޮށް، އެ ބުރު ފުރިހަމަވާ މަންޒިލަށް (މަސް ފެށުނު އިރު ހަނދު ހުރި ނުކުތާއަށް) ހަނދު އެނބުރި އައުމެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ޔާސީން ސޫރަތުގެ 39 ވަނަ އާޔަތުގައި، ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ ބަޔާންކުރައްވާފައިވަނީ މި ދެންނެވި ޢިލްމީ ހަގީގަތެވެ.
އެ އަށް ވުރެ ތަފްޞީލް ގޮތެއްގައި ދަންނަވާ ނަމަ، ހަނދު މަހެއް ފުރިހަމަވަނީ، އިރުގެ އެތެރޭގެ މެދުން މި ބިމުގެ އެތެރޭގެ މެދަށް (އިރުގެ މަރުކަޒުން މި ބިމުގެ މަރުކަޒަށް) ދަމައިލެވޭ ޚިޔާލީ ރޮނގާ، ހަނދު އަރައި ހަމަވުމަށް ފަހު، އެ ނުކުތާއިން ފަށައިގެން، ބިމުގެ ވަށައިގެން ދަތުރުކުރަމުން ގޮސް، ބަރާބަރު ބުރެއް ފުރިހަމަ ކުރުމަށްޓަކައި، އެ ނުކުތާއަށް ހަނދު އެނބުރި އައުމުންނެވެ. ފަލަކީ ޢިލްމުގައި އެ ޙާލަތަށް ކިޔައި އުޅެނީ، ކޮންޖަންކްޝަން (ޢަރަބި ބަހުގައި އިޤްތިރާން، ދިވެހި ބަހުގައި މާރަހަ) ވުމެވެ.
އެހެންވީމާ، ދެން ބަލަންވީ، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ ކުރިން އެ މަންޒިލަށް ހަނދު ފޯރާތޯ އެވެ. ފަލަކީ ހިސާބުން ކަށަވަރުވާ ގޮތުގައި، އެ މަންޒިލަށް ހަނދު ފޯރާނީ (އިޤްތިރާން ވާނީ) ރާއްޖޭ ގަޑިން މިއަދުގެ 15:01ގަ (ޖީއެމްޓީ ގަޑިން، ޖޫން 3 ވަނަ ދުވަހުގެ 10:01) އެވެ.
ކުރިން ދެންނެވި ފަދައިން، ރަމަޟާން މަހުގެ ހަނދު އުފަންވެފައި ވަނީ، މެއި މަހުގެ 5 ވަނަ ދުވަހު ރާއްޖޭ ގަޑިން 03:45 ގައި ކަމަށް ވާތީ، މިއަދުގެ 03:45 އަށް ރަމަޟާން މަހުގެ ހަނދުގެ ޢުމުރުން، ބަރާބަރު 29 ދުވަސް ފުރިްޖެ އެވެ. އަދި އައު މަސް ފެށުމަށްޓަކައި އިރާއި ބިމާއި ހަނދު ކޮންޖަންކްޝަން ވަނީ، ރާއްޖޭ ގަޑިން މިއަދުގެ 15:01 ގައި ކަމަށް ވާތީ، ޝައްވާލް މަހުގެ ހަނދު އެ އުފަން ވަނީ، ރަމަޟާން މަހުގެ ހަނދުގެ ޢުމުރުން 29 ދުވަހާއި 11 ގަޑިއިރާއި 16 މިނެޓް ފާއިތުވުމަށް ފަހު އެވެ.
މި ހިސާބުތަކުން އެނގޭ ފުރަތަމަ ކަމަކީ، ރާއްޖެ އަށް މިއަދުގެ (ރަމަޟާން މަހުގެ 29 ވަނަ ދުވަހުގެ) އިރު އޮއްސުމުގެ ކުރިން، ރަމަޟާން މަހުގެ ހަނދުގެ ޢުމުރުން 29 ދުވަސް ފުރިހަމަވެއްޖެ ކަމެވެ. ދެ ވަނަ ކަމަކީ، ހަނދުގެ އުމުރުން 29 ދުވަހާއި 11 ގަޑިއިރާއި 16 މިނެޓް ވުމަށް ފަހު، ރާއްޖެ އަށް މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ ކުރިން، (ޖީއެމްޓީން މިއަދުގެ 10:01 ގައި) އައު ހަނދު އުފަންވާނެ ކަމެވެ. ނުވަތަ ކޮންޖަންކްޝަން ވާނެ ކަމެވެ.
ކުރިން ދެންނެވި ހިސާބުތަކަށް ބަލާއިރު، ޝައްވާލް މަހުގެ ހަނދު އުފަންވަނީ، ރާއްޖޭ ގަޑިން މިއަދުގެ 15:01 ގައެވެ. އެހެންކަމުން، އައު ހަނދު އުފަންވާ ވަގުތުން ފެށިގެން، އިރު އޮއްސުމާ ދެމެދު ތިން ގަޑިއިރާއި 14 ވަރަކަށް މިނެޓް ހުންނާނެ އެވެ.
އިސްލާމީ އެހެން ޤައުމުތަކުގެ ނިސްބަތުން ބަލާއިރު، އައު ހަނދު އުފަންވަނީ (ކޮންޖަންކްޝަން ވަނީ) ކޮން ވަގުތެއްގައިތޯ ބަލައިލުން ވެސް ވަރަށް މުހިންމެވެ. އެއީ ޖީއެމްޓީން މިއަދުގެ 10:01 އެވެ. އެންމެ އިރުމަތީގައި އޮތް އިސްލާމީ ޤައުމު ކަމަށްވާ އިންޑޮނީޝިއާ އަށް އެއީ، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ 43 މިނެޓް ކުރި އެވެ. މެލޭޝިއާ އަށް އެއީ، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ އެއް ގަޑިއިރާއި 19 މިނެޓް ކުރި އެވެ. އެންމެ ހުޅަނގުގައި އޮންނަ ސެނެގޯލްގެ ޑަކާރްއަށް އެއީ، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ ނުވަ ގަޑިއިރާއި 35 މިނެޓް ކުރި އެވެ.
އެންމެ އުތުރުން ތުރުކީގެ އިސްތަންބޯލަށް އެއީ، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ އަށް ގަޑިއިރާއި 30 މިނެޓް ކުރި އެވެ. އެންމެ ދެކުނުން ކޮމޮރޯސް (ޖުޒުރުލް ޤަމަރު) އަށް އެއީ، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ ހަތަރު ގަޑިއިރާއި 48 މިނެޓް ކުރި އެވެ.
މެދުއިރުމަތީގެ ޤައުމުތަކުގެ ތެރެއިން ސަޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާގެ މައްކާ އަށް އެއީ، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ ފަސް ގަޑިއިރާއި 59 މިނެޓް ކުރި އެވެ. މަދީނާ އަށް އެއީ، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ ހަ ގަޑިއިރާއި ފަސް މިނެޓް ކުރި އެވެ. މިޞްރުގެ ޤާހިރާ އަށް އެއީ، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ އަށް ގަޑިއިރާއި 58 މިނެޓް ކުރި އެވެ. އެހެންކަމުން، އިންޑޮނީޝިއާ އާއި މެލޭޝިއާ ފިޔަވައި، އިސްލާމީ ހުރިހާ ޤައުމަކަށް ވެސް، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ އެތައް ގަޑިއިރެއް ކުރިން، ޝައްވާލް މަހުގެ ހަނދު އުފަންވާ ކަމަށް، ފަލަކީ ހިސާބުން ކަށަވަރުކޮށްދެ އެވެ.
ދެން އޮތީ މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމަށް ފަހު، ހަނދު ލޮލަށް ފެނުމުގެ ފުރުސަތު އޮތްތޯ ބެލުމެވެ. ލޮލަށް ހަނދު ފެނުމަށްޓަކައި ފުރިހަމަވާންޖެހޭ ފުރަތަމަ ޝަރުތަކީ، ހަނދު އޮއްސޭނީ އިރު އޮއްސުމުގެ ފަހުގައި ކަމަށް ވުމެވެ. އެންމެ އުތުރުގައި އޮތް އިންޑޮނީޝިއާ އާއި މެލޭޝިއާ އަށް މިއަދުގެ އިރާއި ހަނދު އޮއްސޭނީ ދާދި އެކުއެކީގަ އެވެ. އެހެންކަމުން އެ ދެ ޤައުމަށް ހަނދު ލޮލަށް ފެނުމުގެ އެއްވެސް ފުރުސަތެއް ނެތެވެ. ނަމަވެސް އިންޑޮނީޝިއާ އަށް މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ 43 މިނެޓް ކުރިން، އަދި މެލޭޝިއާ އަށް އެއް ގަޑިއިރާއި 19 މިނެޓް ކުރިން އައު ހަނދު އުފަންވާނެ އެވެ.
ދިވެހިރާއްޖޭގެ އެންމެ އުތުރަށް މިއަދު ހަނދު އޮއްސޭނީ، އިރު އޮއްސުމުގެ ހަތަރު މިނެޓް ފަހުންނެވެ. ރާއްޖޭގެ އެންމެ ދެކުނަށް މިއަދު ހަނދު އޮއްސޭނީ، އިރު އޮއްސުމުގެ ފަސް މިނެޓް ފަހުންނެވެ. ވެރިރަށް މާލެ އަށް މިއަދު ހަނދު އޮއްސޭނީ، އިރު އޮއްސުމުގެ ހަތަރު މިނެޓް ފަހުންނެވެ.
ސަޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާގެ މައްކާ އާއި މަދީނާ އަދި މިސްރުގެ ޤާހިރާ އަށް މިއަދު ހަނދު އޮއްސޭނީ، އިރު އޮއްސުމުގެ ހަ މިނެޓް ފަހުންނެވެ. ތުރުކީގެ އިސްތަންބޯލަށް މިއަދު ހަނދު އޮއްސޭނީ، އިރު އޮއްސުމުގެ ތިން މިނެޓް ފަހުންނެވެ. ސެނެގޯލްގެ ޑަކާރް އަށް، އިރު އޮއްސުމުގެ 17 މިނެޓް ފަހުންނެވެ.
މި ހިސާބުތަކުން އެނގެނީ، އިސްލާމީ ޤައުމުތަކުގެ ތެރެއިން އިންޑޮނީޝިއާ އާއި މެލޭޝިއާ ފިޔަވައި، އެހެން ހުރިހާ އިސްލާމީ ޤައުމަކަށް މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމަށް ފަހު، ހަނދު ފެންމަތީގައި ހުންނާނެ ކަމެވެ. ނަމަވެސް ވަރަށް ކުޑަ ވަގުތުކޮޅަކަށެވެ. އެއީ އެއް މިނެޓާއި 17 މިނެޓާ ދެމެދުގެ ވަގުތުކޮޅެކެވެ. އެހެންކަމަށް ވަންޏާ، މިރޭ ހަނދު ލޮލަށް ފެނިދާނެ ހެއްޔެވެ؟
މިއީ އެހެން އެތައް ކަމަކާ ގުޅިގެން ނޫނީ ފުރިހަމަ ޖަވާބެއް ނުލިބޭނެ ސުވާލެކެވެ. ލޮލަށް ހަނދު ފެނުމަށްޓަކައި އެހެން އެތައް ކަމެއް ފުރިހަމަވާންޖެހެ އެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ކަމަކީ، އުޑުމަތީގެ ސާފު ކަމެވެ. ހަނދު އޮއްސެން ދާ ދިމާލުގައި ހުންނަ، ވިލާތަކާއި ޞިނާޢީ ފުސްކަމާއި ޞިނާޢީ ދުންތަކާއި ޤުދުރަތީ ފުސްކަމަކީ ވެސް، ހަނދު ލޮލަށް ފެނުމަށް ހުރަސްއަޅާނެ ކަންކަމެވެ.
އޭގެ އިތުރުން، އިރުގެ ދަޅަގަނޑު އުދަރެހާ ދިމާލަށް ފެތުރިފައި ހުންނަ މިންވަރު ގަދަވުމާއި، ހަނދާއި އިރާ ދެމެދު ހުންނަ ދުރުމިން (އިރުން ފެށިގެން އުތުރަށް ނުވަތަ އިރުން ފެށިގެން ދެކުނަށް ހަނދާއި އިރާ ދެމެދު ހުންނަ ދަރަޖަ)ގެ ތަފާތު ކުޑަވުމާއި، ހަނދު އޮއްސޭ މިސްރާބުގައި ޞިނާޢީ އަލިތައް ފެތުރިފައި ހުންނަ މިންވަރަކީ ވެސް، ލޮލަށް ހަނދު ފެނުމަށް ހުރަސް އަޅާނެ ކަންކަމެވެ.
ހަމައެފަދައިން، އިރު އޮއްސޭ ވަގުތު، ހުޅަނގު ފަރާތު އުދަރެހުން ފެށިގެން ހަނދާ ދެމެދު ހުންނަ އުސްމިން (ދަރަޖަ) ވެސް، ހަނދު ލޮލަށް ފެނުމުގައި ވަރަށް މުހިންމު ދައުރެއް އަދާކުރާ ކަމެކެވެ.
ރާއްޖެއަށް މިއަދުގެ އިރު އޮއްސޭނީ، ސަމުގާގެ މިސްރާބުން ބަލާއިރު، ހުޅަނގު-ހުޅަނގުއުތުރުން 292 ދަރަޖައަށެވެ. ހަނދު އޮއްސޭނީ، ހުޅަނގު-ހުޅަނގުއުތުރުން 290 ދަރަޖައަށެވެ. އެހެންކަމުން އިރު އޮއްސޭ ވަގުތު ހަނދު ހުންނާނީ، އިރަށް ވުރެ ދެ ދަރަޖަ ދެކުނުގަ އެވެ. މިއިން އެނގެނީ އިރު އޮއްސޭއިރު ހަނދު ހުންނާނީ އިރާ ވަރަށް ކައިރީގައި ކަމެވެ. ހަމަލޮލަށް ނުފެންނަ ވަރަށް، އިރުގެ ދަޅަގަނޑުގެ ތެރޭގައި ފޮރުވިފަ އެވެ.
އިރު އޮއްސޭ ވަގުތު ހަނދު ހުންނާނެ އުސްމިނަށް ބަލާއިރު، އެއީ ވެސް ވަރަށް ކުޑަ މިންވަރެކެވެ. މާލެ އަށް މިއަދު ހަނދު އޮއްސޭނީ، އިރު އޮއްސުމުގެ ހަތަރު މިނެޓް ފަހުންނެވެ. އެހެންކަމުން، އިރު އޮއްސޭއިރު، ހުޅަނގު ފަރާތު އުދަރެހުން ފެށިގެން ހަނދާ ދެމެދު ހުންނާނީ ގާތްގަނޑަކަށް އެންމެ ދަރަޖައެއްގެ އުސްމިނެވެ. މިއީ ވެސް، ލޮލަށް ހަނދު ފެނުމަށް ބޭނުންވާ އުސްމިނަށް ވުރެ މާ ކުޑަ މިންވަރެކެވެ.
މި ދެންނެވި ކަންކަމަށާއި ސަބަބުތަކަށް ރިޢާޔަތްކުރާ އިރު، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމަށް ފަހު، ލޮލަށް ހަނދު ނުފެނުނު ކަމުގައި ވިޔަސް، ހަނދު ފެންމަތީގައި ހުންނާނެ ކަމާ މެދަކު ޝައްކެއް ނެތެވެ. އިންޑޮނީޝިއާ އާއި މެލޭޝިއާ އަށް ފިޔަވަ އެވެ. އަދި އެ ދެ ގައުމަށާއި އިސްލާމީ އެހެން ހުރިހާ ގައުމަކަށް، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ އެތައް ގަޑިއެއް ކުރިން، ޝައްވާލް މަހުގެ ހަނދު އުފަންވާނެ ކަމާ މެދަކު ވެސް ޝައްކެއް ނެތެވެ.
ފިޤްހު ޢިލްމުވެރިން އެެއްބަސްވާ ގޮތުގައި ރަމަޟާން މަސް ފެށިއްޖެކަން ކަށަވަރުވުމުން، ރަމަޟާން މަހުގެ ރޯދަ ހިފަން ފެށުން ވާޖިބުވާނެ އެވެ. ހަމަ އެފަަދައިން ޝައްވާލް މަސް ފެށިއްޖެ ކަން ކަށަވަރުވުމުން، ރޯދަ ހިފުން ހުއްޓާލައި ޢީދުކުރުން ވާޖިބުވާނެ އެވެ.
އެހެން ވިއްޔާ ރަމަޟާން ފެށިއްޖެކަމާއި ރަމަޟާން މަސް ނިމި ޝައްވާލް މަސް ފެށިއްޖެ ކަން ކަށަވަރު ކުރާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ މީލާދީން 18 ވަނަ ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި ޒަމާނީ ފަލަކީ ޢިލްމު ތަރައްޤީވުމާ ހަމައަށް، ހަމަ ލޮލަށް ހަނދު ފެނުން ފިޔަވައި، ހިޖްރީ މަސް ފެށޭ ވަގުތާއި ނިމޭ ވަގުތުތައް ބަރާބަރަށް ކަށަވަރު ކުރެވޭނެ އެއްވެސް ގޮތެއް ހޯދިފައެއް ނުވެ އެވެ.
އެހެން ނަމަވެސް، ދުވަސްތަކުގެ ޢަދަދު ގުނައިގެން، މައްސަރުތައް ވަކިކޮށް ދެނެގަނެވޭނެ ވަރަށް ފުރިހަމަ އިންތިޒާމެއް ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ ވަނީ، މި ކައުނުގައި ލައްވަވައިފަ އެވެ. އެއީ ހަނދުގެ މަންޒިލްތަކުގެ ޒަރީއާއިން ދުވަސްތައް ހިސާބުކޮށްގެން އަހަރުގެ މައްސަރުތައް ދެނެގަތުމެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ޔޫނުސް ސޫރަތުގެ ފަސް ވަނަ އާޔަތުގައި، މުޅި އިސްލާމީ އުންމަތާ މުޚާޠަބުކުރައްވައި، ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ ބަޔާންކުރައްވާފައިވަނީ އެ ވާހަކަ އެވެ.
އިރު ހަނދާއި މި ބިމުގެ ދައުރުވުން ވިޔަކޮށް ހިސާބު ޖަހައިގެން، މައްސަރުތަކުގެ ފެށުމާއި ނިމުން ދެނެގަތުމަށް ބޭނުންކުރަމުންދާ ފަލަކީ ޢިލްމަކީ، އިސްވެ ދެންނެވި އާޔަތުގައި ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ ބަޔާންކުރައްވާފައިވާ، މަތިވެރި ފަލަކީ ގާނޫނުތަކުގެ މައްޗަށް ބިނާވެފައިވާ ޢިލްމެކެވެ. އެ އާޔަތުގައި އެކަލާނގެ އަންގަވާފައިވަނީ، ހަނދު ހިނގުމަށް މަންޒިލްތަކެއް ލެއްވީ "ތިޔަބައިމީހުން" (މުސްލިމުން) އަހަރުތަކުގެ ޢަދަދާއި މައްސަރުތަކާއި ދުވަސްތަކުގެ ހިސާބު ދެނެގަތުމަށް ކަމަށެވެ.
އަހުމަދު އަބްދުﷲ ސައީދަކީ "ހަވީރު" އާއި
"މިހާރު" ގެ އިސް މަގާމުތަކެއް އަދާކުރެއްވީ ކުޅަދާނަ ލިއުންތެރިއެކެވެ.
އޭނާ ވަނީ އެކި ދާއިރާތަކުން ގިނަ ލިއުންތަކެއް ލިއުއްވައިފަ އެވެ.
އެގޮތުން ފަލަކީ އިލްމާއި ރޯދަ އާއި އީދުގެ ހަނދު ބެލުމާ ބެހޭ ގޮތުން
ދިރާސާކުރައްވައިގެން ލިއުއްވަ އެވެ. އަހުމަދު މިހާރު މަސައްކަތްކުރައްވަނީ
ރައީސް އޮފީހުގަ އެވެ.
އެ އަށް ވުރެ ތަފްޞީލް ގޮތެއްގައި ދަންނަވާ ނަމަ، ހަނދު މަހެއް ފުރިހަމަވަނީ، އިރުގެ އެތެރޭގެ މެދުން މި ބިމުގެ އެތެރޭގެ މެދަށް (އިރުގެ މަރުކަޒުން މި ބިމުގެ މަރުކަޒަށް) ދަމައިލެވޭ ޚިޔާލީ ރޮނގާ، ހަނދު އަރައި ހަމަވުމަށް ފަހު، އެ ނުކުތާއިން ފަށައިގެން، ބިމުގެ ވަށައިގެން ދަތުރުކުރަމުން ގޮސް، ބަރާބަރު ބުރެއް ފުރިހަމަ ކުރުމަށްޓަކައި، އެ ނުކުތާއަށް ހަނދު އެނބުރި އައުމުންނެވެ. ފަލަކީ ޢިލްމުގައި އެ ޙާލަތަށް ކިޔައި އުޅެނީ، ކޮންޖަންކްޝަން (ޢަރަބި ބަހުގައި އިޤްތިރާން، ދިވެހި ބަހުގައި މާރަހަ) ވުމެވެ.
އެހެންވީމާ، ދެން ބަލަންވީ، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ ކުރިން އެ މަންޒިލަށް ހަނދު ފޯރާތޯ އެވެ. ފަލަކީ ހިސާބުން ކަށަވަރުވާ ގޮތުގައި، އެ މަންޒިލަށް ހަނދު ފޯރާނީ (އިޤްތިރާން ވާނީ) ރާއްޖޭ ގަޑިން މިއަދުގެ 15:01ގަ (ޖީއެމްޓީ ގަޑިން، ޖޫން 3 ވަނަ ދުވަހުގެ 10:01) އެވެ.
ކުރިން ދެންނެވި ފަދައިން، ރަމަޟާން މަހުގެ ހަނދު އުފަންވެފައި ވަނީ، މެއި މަހުގެ 5 ވަނަ ދުވަހު ރާއްޖޭ ގަޑިން 03:45 ގައި ކަމަށް ވާތީ، މިއަދުގެ 03:45 އަށް ރަމަޟާން މަހުގެ ހަނދުގެ ޢުމުރުން، ބަރާބަރު 29 ދުވަސް ފުރިްޖެ އެވެ. އަދި އައު މަސް ފެށުމަށްޓަކައި އިރާއި ބިމާއި ހަނދު ކޮންޖަންކްޝަން ވަނީ، ރާއްޖޭ ގަޑިން މިއަދުގެ 15:01 ގައި ކަމަށް ވާތީ، ޝައްވާލް މަހުގެ ހަނދު އެ އުފަން ވަނީ، ރަމަޟާން މަހުގެ ހަނދުގެ ޢުމުރުން 29 ދުވަހާއި 11 ގަޑިއިރާއި 16 މިނެޓް ފާއިތުވުމަށް ފަހު އެވެ.
މި ހިސާބުތަކުން އެނގޭ ފުރަތަމަ ކަމަކީ، ރާއްޖެ އަށް މިއަދުގެ (ރަމަޟާން މަހުގެ 29 ވަނަ ދުވަހުގެ) އިރު އޮއްސުމުގެ ކުރިން، ރަމަޟާން މަހުގެ ހަނދުގެ ޢުމުރުން 29 ދުވަސް ފުރިހަމަވެއްޖެ ކަމެވެ. ދެ ވަނަ ކަމަކީ، ހަނދުގެ އުމުރުން 29 ދުވަހާއި 11 ގަޑިއިރާއި 16 މިނެޓް ވުމަށް ފަހު، ރާއްޖެ އަށް މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ ކުރިން، (ޖީއެމްޓީން މިއަދުގެ 10:01 ގައި) އައު ހަނދު އުފަންވާނެ ކަމެވެ. ނުވަތަ ކޮންޖަންކްޝަން ވާނެ ކަމެވެ.
ކުރިން ދެންނެވި ހިސާބުތަކަށް ބަލާއިރު، ޝައްވާލް މަހުގެ ހަނދު އުފަންވަނީ، ރާއްޖޭ ގަޑިން މިއަދުގެ 15:01 ގައެވެ. އެހެންކަމުން، އައު ހަނދު އުފަންވާ ވަގުތުން ފެށިގެން، އިރު އޮއްސުމާ ދެމެދު ތިން ގަޑިއިރާއި 14 ވަރަކަށް މިނެޓް ހުންނާނެ އެވެ.
އިސްލާމީ އެހެން ޤައުމުތަކުގެ ނިސްބަތުން ބަލާއިރު، އައު ހަނދު އުފަންވަނީ (ކޮންޖަންކްޝަން ވަނީ) ކޮން ވަގުތެއްގައިތޯ ބަލައިލުން ވެސް ވަރަށް މުހިންމެވެ. އެއީ ޖީއެމްޓީން މިއަދުގެ 10:01 އެވެ. އެންމެ އިރުމަތީގައި އޮތް އިސްލާމީ ޤައުމު ކަމަށްވާ އިންޑޮނީޝިއާ އަށް އެއީ، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ 43 މިނެޓް ކުރި އެވެ. މެލޭޝިއާ އަށް އެއީ، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ އެއް ގަޑިއިރާއި 19 މިނެޓް ކުރި އެވެ. އެންމެ ހުޅަނގުގައި އޮންނަ ސެނެގޯލްގެ ޑަކާރްއަށް އެއީ، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ ނުވަ ގަޑިއިރާއި 35 މިނެޓް ކުރި އެވެ.
އެންމެ އުތުރުން ތުރުކީގެ އިސްތަންބޯލަށް އެއީ، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ އަށް ގަޑިއިރާއި 30 މިނެޓް ކުރި އެވެ. އެންމެ ދެކުނުން ކޮމޮރޯސް (ޖުޒުރުލް ޤަމަރު) އަށް އެއީ، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ ހަތަރު ގަޑިއިރާއި 48 މިނެޓް ކުރި އެވެ.
މެދުއިރުމަތީގެ ޤައުމުތަކުގެ ތެރެއިން ސަޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާގެ މައްކާ އަށް އެއީ، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ ފަސް ގަޑިއިރާއި 59 މިނެޓް ކުރި އެވެ. މަދީނާ އަށް އެއީ، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ ހަ ގަޑިއިރާއި ފަސް މިނެޓް ކުރި އެވެ. މިޞްރުގެ ޤާހިރާ އަށް އެއީ، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ އަށް ގަޑިއިރާއި 58 މިނެޓް ކުރި އެވެ. އެހެންކަމުން، އިންޑޮނީޝިއާ އާއި މެލޭޝިއާ ފިޔަވައި، އިސްލާމީ ހުރިހާ ޤައުމަކަށް ވެސް، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ އެތައް ގަޑިއިރެއް ކުރިން، ޝައްވާލް މަހުގެ ހަނދު އުފަންވާ ކަމަށް، ފަލަކީ ހިސާބުން ކަށަވަރުކޮށްދެ އެވެ.
ދެން އޮތީ މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމަށް ފަހު، ހަނދު ލޮލަށް ފެނުމުގެ ފުރުސަތު އޮތްތޯ ބެލުމެވެ. ލޮލަށް ހަނދު ފެނުމަށްޓަކައި ފުރިހަމަވާންޖެހޭ ފުރަތަމަ ޝަރުތަކީ، ހަނދު އޮއްސޭނީ އިރު އޮއްސުމުގެ ފަހުގައި ކަމަށް ވުމެވެ. އެންމެ އުތުރުގައި އޮތް އިންޑޮނީޝިއާ އާއި މެލޭޝިއާ އަށް މިއަދުގެ އިރާއި ހަނދު އޮއްސޭނީ ދާދި އެކުއެކީގަ އެވެ. އެހެންކަމުން އެ ދެ ޤައުމަށް ހަނދު ލޮލަށް ފެނުމުގެ އެއްވެސް ފުރުސަތެއް ނެތެވެ. ނަމަވެސް އިންޑޮނީޝިއާ އަށް މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ 43 މިނެޓް ކުރިން، އަދި މެލޭޝިއާ އަށް އެއް ގަޑިއިރާއި 19 މިނެޓް ކުރިން އައު ހަނދު އުފަންވާނެ އެވެ.
ދިވެހިރާއްޖޭގެ އެންމެ އުތުރަށް މިއަދު ހަނދު އޮއްސޭނީ، އިރު އޮއްސުމުގެ ހަތަރު މިނެޓް ފަހުންނެވެ. ރާއްޖޭގެ އެންމެ ދެކުނަށް މިއަދު ހަނދު އޮއްސޭނީ، އިރު އޮއްސުމުގެ ފަސް މިނެޓް ފަހުންނެވެ. ވެރިރަށް މާލެ އަށް މިއަދު ހަނދު އޮއްސޭނީ، އިރު އޮއްސުމުގެ ހަތަރު މިނެޓް ފަހުންނެވެ.
ސަޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާގެ މައްކާ އާއި މަދީނާ އަދި މިސްރުގެ ޤާހިރާ އަށް މިއަދު ހަނދު އޮއްސޭނީ، އިރު އޮއްސުމުގެ ހަ މިނެޓް ފަހުންނެވެ. ތުރުކީގެ އިސްތަންބޯލަށް މިއަދު ހަނދު އޮއްސޭނީ، އިރު އޮއްސުމުގެ ތިން މިނެޓް ފަހުންނެވެ. ސެނެގޯލްގެ ޑަކާރް އަށް، އިރު އޮއްސުމުގެ 17 މިނެޓް ފަހުންނެވެ.
މި ހިސާބުތަކުން އެނގެނީ، އިސްލާމީ ޤައުމުތަކުގެ ތެރެއިން އިންޑޮނީޝިއާ އާއި މެލޭޝިއާ ފިޔަވައި، އެހެން ހުރިހާ އިސްލާމީ ޤައުމަކަށް މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމަށް ފަހު، ހަނދު ފެންމަތީގައި ހުންނާނެ ކަމެވެ. ނަމަވެސް ވަރަށް ކުޑަ ވަގުތުކޮޅަކަށެވެ. އެއީ އެއް މިނެޓާއި 17 މިނެޓާ ދެމެދުގެ ވަގުތުކޮޅެކެވެ. އެހެންކަމަށް ވަންޏާ، މިރޭ ހަނދު ލޮލަށް ފެނިދާނެ ހެއްޔެވެ؟
މިއީ އެހެން އެތައް ކަމަކާ ގުޅިގެން ނޫނީ ފުރިހަމަ ޖަވާބެއް ނުލިބޭނެ ސުވާލެކެވެ. ލޮލަށް ހަނދު ފެނުމަށްޓަކައި އެހެން އެތައް ކަމެއް ފުރިހަމަވާންޖެހެ އެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ކަމަކީ، އުޑުމަތީގެ ސާފު ކަމެވެ. ހަނދު އޮއްސެން ދާ ދިމާލުގައި ހުންނަ، ވިލާތަކާއި ޞިނާޢީ ފުސްކަމާއި ޞިނާޢީ ދުންތަކާއި ޤުދުރަތީ ފުސްކަމަކީ ވެސް، ހަނދު ލޮލަށް ފެނުމަށް ހުރަސްއަޅާނެ ކަންކަމެވެ.
އޭގެ އިތުރުން، އިރުގެ ދަޅަގަނޑު އުދަރެހާ ދިމާލަށް ފެތުރިފައި ހުންނަ މިންވަރު ގަދަވުމާއި، ހަނދާއި އިރާ ދެމެދު ހުންނަ ދުރުމިން (އިރުން ފެށިގެން އުތުރަށް ނުވަތަ އިރުން ފެށިގެން ދެކުނަށް ހަނދާއި އިރާ ދެމެދު ހުންނަ ދަރަޖަ)ގެ ތަފާތު ކުޑަވުމާއި، ހަނދު އޮއްސޭ މިސްރާބުގައި ޞިނާޢީ އަލިތައް ފެތުރިފައި ހުންނަ މިންވަރަކީ ވެސް، ލޮލަށް ހަނދު ފެނުމަށް ހުރަސް އަޅާނެ ކަންކަމެވެ.
ހަމައެފަދައިން، އިރު އޮއްސޭ ވަގުތު، ހުޅަނގު ފަރާތު އުދަރެހުން ފެށިގެން ހަނދާ ދެމެދު ހުންނަ އުސްމިން (ދަރަޖަ) ވެސް، ހަނދު ލޮލަށް ފެނުމުގައި ވަރަށް މުހިންމު ދައުރެއް އަދާކުރާ ކަމެކެވެ.
ރާއްޖެއަށް މިއަދުގެ އިރު އޮއްސޭނީ، ސަމުގާގެ މިސްރާބުން ބަލާއިރު، ހުޅަނގު-ހުޅަނގުއުތުރުން 292 ދަރަޖައަށެވެ. ހަނދު އޮއްސޭނީ، ހުޅަނގު-ހުޅަނގުއުތުރުން 290 ދަރަޖައަށެވެ. އެހެންކަމުން އިރު އޮއްސޭ ވަގުތު ހަނދު ހުންނާނީ، އިރަށް ވުރެ ދެ ދަރަޖަ ދެކުނުގަ އެވެ. މިއިން އެނގެނީ އިރު އޮއްސޭއިރު ހަނދު ހުންނާނީ އިރާ ވަރަށް ކައިރީގައި ކަމެވެ. ހަމަލޮލަށް ނުފެންނަ ވަރަށް، އިރުގެ ދަޅަގަނޑުގެ ތެރޭގައި ފޮރުވިފަ އެވެ.
އިރު އޮއްސޭ ވަގުތު ހަނދު ހުންނާނެ އުސްމިނަށް ބަލާއިރު، އެއީ ވެސް ވަރަށް ކުޑަ މިންވަރެކެވެ. މާލެ އަށް މިއަދު ހަނދު އޮއްސޭނީ، އިރު އޮއްސުމުގެ ހަތަރު މިނެޓް ފަހުންނެވެ. އެހެންކަމުން، އިރު އޮއްސޭއިރު، ހުޅަނގު ފަރާތު އުދަރެހުން ފެށިގެން ހަނދާ ދެމެދު ހުންނާނީ ގާތްގަނޑަކަށް އެންމެ ދަރަޖައެއްގެ އުސްމިނެވެ. މިއީ ވެސް، ލޮލަށް ހަނދު ފެނުމަށް ބޭނުންވާ އުސްމިނަށް ވުރެ މާ ކުޑަ މިންވަރެކެވެ.
މި ދެންނެވި ކަންކަމަށާއި ސަބަބުތަކަށް ރިޢާޔަތްކުރާ އިރު، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމަށް ފަހު، ލޮލަށް ހަނދު ނުފެނުނު ކަމުގައި ވިޔަސް، ހަނދު ފެންމަތީގައި ހުންނާނެ ކަމާ މެދަކު ޝައްކެއް ނެތެވެ. އިންޑޮނީޝިއާ އާއި މެލޭޝިއާ އަށް ފިޔަވަ އެވެ. އަދި އެ ދެ ގައުމަށާއި އިސްލާމީ އެހެން ހުރިހާ ގައުމަކަށް، މިއަދުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ އެތައް ގަޑިއެއް ކުރިން، ޝައްވާލް މަހުގެ ހަނދު އުފަންވާނެ ކަމާ މެދަކު ވެސް ޝައްކެއް ނެތެވެ.
ފިޤްހު ޢިލްމުވެރިން އެެއްބަސްވާ ގޮތުގައި ރަމަޟާން މަސް ފެށިއްޖެކަން ކަށަވަރުވުމުން، ރަމަޟާން މަހުގެ ރޯދަ ހިފަން ފެށުން ވާޖިބުވާނެ އެވެ. ހަމަ އެފަަދައިން ޝައްވާލް މަސް ފެށިއްޖެ ކަން ކަށަވަރުވުމުން، ރޯދަ ހިފުން ހުއްޓާލައި ޢީދުކުރުން ވާޖިބުވާނެ އެވެ.
އެހެން ވިއްޔާ ރަމަޟާން ފެށިއްޖެކަމާއި ރަމަޟާން މަސް ނިމި ޝައްވާލް މަސް ފެށިއްޖެ ކަން ކަށަވަރު ކުރާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ މީލާދީން 18 ވަނަ ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި ޒަމާނީ ފަލަކީ ޢިލްމު ތަރައްޤީވުމާ ހަމައަށް، ހަމަ ލޮލަށް ހަނދު ފެނުން ފިޔަވައި، ހިޖްރީ މަސް ފެށޭ ވަގުތާއި ނިމޭ ވަގުތުތައް ބަރާބަރަށް ކަށަވަރު ކުރެވޭނެ އެއްވެސް ގޮތެއް ހޯދިފައެއް ނުވެ އެވެ.
އެހެން ނަމަވެސް، ދުވަސްތަކުގެ ޢަދަދު ގުނައިގެން، މައްސަރުތައް ވަކިކޮށް ދެނެގަނެވޭނެ ވަރަށް ފުރިހަމަ އިންތިޒާމެއް ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ ވަނީ، މި ކައުނުގައި ލައްވަވައިފަ އެވެ. އެއީ ހަނދުގެ މަންޒިލްތަކުގެ ޒަރީއާއިން ދުވަސްތައް ހިސާބުކޮށްގެން އަހަރުގެ މައްސަރުތައް ދެނެގަތުމެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ޔޫނުސް ސޫރަތުގެ ފަސް ވަނަ އާޔަތުގައި، މުޅި އިސްލާމީ އުންމަތާ މުޚާޠަބުކުރައްވައި، ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ ބަޔާންކުރައްވާފައިވަނީ އެ ވާހަކަ އެވެ.
އިރު ހަނދާއި މި ބިމުގެ ދައުރުވުން ވިޔަކޮށް ހިސާބު ޖަހައިގެން، މައްސަރުތަކުގެ ފެށުމާއި ނިމުން ދެނެގަތުމަށް ބޭނުންކުރަމުންދާ ފަލަކީ ޢިލްމަކީ، އިސްވެ ދެންނެވި އާޔަތުގައި ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ ބަޔާންކުރައްވާފައިވާ، މަތިވެރި ފަލަކީ ގާނޫނުތަކުގެ މައްޗަށް ބިނާވެފައިވާ ޢިލްމެކެވެ. އެ އާޔަތުގައި އެކަލާނގެ އަންގަވާފައިވަނީ، ހަނދު ހިނގުމަށް މަންޒިލްތަކެއް ލެއްވީ "ތިޔަބައިމީހުން" (މުސްލިމުން) އަހަރުތަކުގެ ޢަދަދާއި މައްސަރުތަކާއި ދުވަސްތަކުގެ ހިސާބު ދެނެގަތުމަށް ކަމަށެވެ.
އެޑިޓަރުގެ ނޯޓު
Comments