ފަރެސް މުހައްމަދު އާމިރު
ގާނޫނުއަސާސީގެ 67 ވަނަ މާއްދާއަކީ އަސާސީ ހައްގުތަކާއި މިނިވަންކަމުގެ ބާބުގައި މަސްއޫލިއްޔަތުތަކާއި ވާޖިބުތައް ބަޔާންކުރާ މާއްދާއެވެ. ނަމަވެސް މި މާއްދާގެ މަތިން ގިނަބަޔަކު ހަނދާންނެތިއްޖެ ކަމަށް ފެނެއެވެ. އެހެން ވުމުގެ ސަބަބުން ތިމާގެ ފުށުން އަނެކުންނަށް ކުރިމަތިވާ މައްސަލަތަކާއި އުނދަގޫތަކާމެދު ޣާފިލު ވެވެމުން އެބަދެއެވެ.
މާއްދާ 67 ގައި ބުނަނީ އަނެކުންގެ މިނިވަންކަމާއި ހައްގުތަކަށް ހުރުމަތްތެރިކޮށް ހިތުމަށެވެ. ނަމަވެސް އަޅުގަނޑުމެން ރޭގަނޑު ދަންވަރު މުޒާހަރާ ކުރާއިރު އޭގައި ބައިވެރި ނުވެ ގޭގޭގައި ތިބޭ މީހުންގެ ހައްގުތަކާއި މިނިވަންކަމުގެ މަތިން ހަނދާނެއް ނުހުރެއެވެ. އަޅުގަނޑުމެން ކަރުނަގޭސް ޖަހާއިރު ގޭގޭގައި ނިދާފައިތިބޭ ކުޑަކުދިންނާއި ނުނިދިފައި ތިބޭ ބަލިމީހުންގެ މަތިން ހަނދާނެއް ނުހުރެއެވެ.
"އަނެކުންގެ ޙައްޤުތަކާއި މިނިވަންކަމަށް ރައްކާތެރިވެ އެ ޙައްޤުތަކަށާއި މިނިވަންކަމަށް އިޙްތިރާމް ކުރުން" މި މާއްދާއިން މަޖުބޫރުކޮށް އަމުރުކުރާ ހިނދު ވެސް އެގޮތަށް އަމަލުކުރަން އަޅުގަނޑުމެންގެ ބޮޑުންނެއް ނޫޅެއެވެ. އެބޭފުޅުންނަކީ ޑިމޮކްރެސީގެ ހިތާއި ސިކުނޑިކަށް އަމިއްލަފުޅުން ވިދާޅުވާ އިރުވެސް ތިމާނޫން އަނެކަކު މިގައުމުގައި ހުރިކަމެއް އަޅުގަނޑުމެންނަކަށް ނޭނގެއެވެ.
އެއް ބަޔަކަށް މުޒާހަރާ ކުރުމާއި ޝުޢޫރު ފާޅުކުރުމުގެ މިނިވަންކަމެވެ. އަނެއްބަޔަކަށް މުގުރު ބޭނުންކުރުމާއި ކަރުނަގޭސް ޖެހުމުގެ މިނިވަންކަމެވެ. އެކަމަކު މި ދެބައިގައި ހިމެނެން ބޭނުން ނުވާ މީހުންގެ ހައްގުތަކާއި މިނިވަންކަން ކޮބައިހެއްޔެވެ؟
މާލޭގެ ގޯތި ގެދޮރުގެ ހާލަތު ނޭނގޭ މީހަކު މާލޭގައި ނޫޅޭނެއެވެ. ތޮއްޖެހުމެވެ. ވައި ނުސާފު ވުމެވެ. ހޫނު ގަދަކަމެވެ. މަސައްކަތްކުރާ ތަންތަނުން ބުރުވާ ދަވާދާއި އެނޫން ކެމިކަލްތަކުން މާހައުލު ތަޣައްޔަރު ވުމެވެ. ނޭވާލާ ނިޒާމަށް ޖެހޭ ބަލިތައް ގިނަވުމެވެ.
މާލެއަކީ މީހުން އުޅޭތަނެއް ނޫނެވެ. މީހުން ތެޅޭ ތަނެކެވެ. ދުވާލުދާ ހަތަރުދަމާއި ރޭގަނޑުން ބޮޑު ބައެއް ހޭދަކުރަނީ މަސައްކަތުގައެވެ. ބޮޑެތި މީހުން މިހާލުގައި އުޅެފައި ގޭގެއަށް ނިދަން ވަދެ ދަތިހާލުގައި ނިދަން ތިބެނީ ވައި ސާފު މާހައުލެއްގައެއް ނޫނެވެ. މިހާލުގައި ނިދެނީކަމެއް ނުވަތަ ހޭ ނެތެނީކަމެއް ކަށަވަރެއް ނޫނެވެ. މި ދެގޮތުން ގޮތެއް ވަނީއެވެ. އެވާ ގޮތެއް ވެފައި އޮންނައިރު އިވޭ އަޑަކީ ހަޅޭފަޅޭއް ލަވާއަޑެވެ. ދެން އިރުކޮޅަކުން ގޭތެރެއަށް ވަންނަނީ ތާރުވަސް ދުވާ އެއްޗެކެވެ. ދެލޮލުން ދިލަނަގާ އެއްޗެކެވެ. ކޮށިއަރާ ކެއްސާ އެއްޗެކެވެ. ލޮލުން ކަރުނަ ހިލުވާލައި މޫނުން ދިލައަރުވާލާ އެއްޗެކެވެ. އެއަށް ގިނަ މީހުން ކިޔަނީ ކަރުނަގޭހެވެ. އެކަމަކު އެއަށްވުރެ ގިނަ މީހުންނަށް އެއީ ކަރުނަ ގޭހެއްކަމެއް ނުވަތަ އެހެން އެއްޗެއްކަމެއް ނޭނގެއެވެ.
މައްސަލައަކީ މުޒާހަރާ އާއި ކަރުނަ ގޭހެއް ނޫނެވެ. ކަމާ ނުބެހޭ ބަޔަކަށް އޭގެ މުސީބާތް ފޯރުމެވެ. އެހެންވާ ސަބަބެއް އެބައޮތެވެ. ރޭގަނޑުގެ ދަންވަރު މުޒާހަރާ ކުރުމެވެ. ތޮއްޖެހިފައިވާ އާބާދީގެ ތެރޭގައި މުޒާހަރާ ކުރުމެވެ. ތޮއްޖެހިފައިވާ އާބާދީގެ ތެރޭގައި ކަރުނަގޭސް ޖެހުމެވެ.
މުޒާހަރާ ކުރުން މަނާ ސަރަހައްދު ތަކެއް ކަނޑައެޅީ ޑީއާރުޕީގެ ސަރުކާރުންނެވެ. އެ ގަވާއިދަށް އަމަލުކުރުމުގެ ރޫހާއި ސްލޫކު ޑީއާރުޕީގައި ހުންނަންވާނެއެވެ. އެގަވާއިދު މިވަނީ މިސަރުކާރަށް ނިއުމަތަކަށް ވެފައެވެ. އަދި އެ ގަވާއިދު ވަނީ ފުލުހުންނާއި ސިފައިންނަށް އުޒުރަކަށް ވެފައެވެ. މަނާ ސަރަހައްދަށް އެއްވިޔަ ނުދީ އެސަރަހައްދުން ފައްސާލަނީ އެގޮތުގައި ގާނޫނީ އުޒުރެއް އޮވެގެންނެވެ.
ދެން އޮތް ގޮތަކީ އާބާދީން ބޭރުގައި މުޒާހަރާ ކުރުމެވެ. އެއީ މާނައެއް އޮތްކަމެއް ނޫނެވެ. މުޒާހަރާ ކުރަނީ ތިމާމެންގެ އަޑު އިއްވާށެވެ. ތިމާމެންގެ ޝުޢޫރު ފާޅުކުރާށެވެ. އެކަން ނުކުރެވޭ ނަމަ މުޒާހަރާގެ ބޭނުމެއް ނެތެވެ.
މާލޭގައި މި ބޭއްވޭ ބޮޑެތި މުޒާހަރާތައް ރާވަނީ ގައުމުގެ އިސް ލީޑަރުންނެވެ. މުޒާހަރާކުރުން މަނާ ސަރަހައްދުތަކާއި މަނާ ގަޑިތައް އެމީހުންނަށް އެނގޭނެއެވެ. މަނާ ގަޑިއެއްގައި މަނާ ތަނަކަށް އެއްވުމަށް ގޮވާލާނަމަ އެ ގޮވާލާ ބައެއްގެ ސުލޫކާއި ގާނޫނާއި ގަވާއިދަށް ކިޔަމަންވުމުގެ މިންވަރު އެއޮތީ ފެންނާށެވެ. އެމީހުންގެ ފަހަތުން ދާނީތޯ ނުވަތަ އެހެން ގޮތެއް ވިސްނާނީތޯ އެއީ ރައްޔިތުމީހާ ކުރަންޖެހޭ ފިކުރެކެވެ.
މިހާރު އޮތް ގަވާއިދަކީ އާ ގާނޫނުއަސާސީއަށް ވުރެން މުސްކުޅި ގަވާއިދެކެވެ. ނަމަވެސް އާ ގާނޫނުއަސާސީއާ ފުށުއަރާ ގަވާއިދުތަކުގެ ލިސްޓްގައި މި ގަވާއިދެއް ނުހިމެނެއެވެ.
ވަކިތަނެއްގައި ނުވަތަ ވަކި ގަޑިއެއްގައި މުޒާހަރާ ނުކުރެވޭ ގޮތަށް އޮންނަ ގަވާއިދަކީ ގާނޫނުއަސާސީ އިން ލިބިދީފައިވާ ހައްގުތަކާ ފުށުއަރާ އެއްޗެއް ނަމަ އެ ގަވާއިދު ބާޠިލް ކުރުމަށް، ނުވަތަ އެ ގަވާއިދު އިސްލާހު ކުރުމަށް އަވަސް ވާންވީއެވެ. ގާނޫނުއަސާސީއިން ތަންދޭ އެންމެ ފުޅާމިނެއްގައި މުޒާހަރާ ކުރެވޭނޭ ގަވާއިދެއް ހަދަންވީއެވެ. ނުވަތަ އެ މިންވަރަށް މި ގަވާއިދު އިސްލާހު ކުރަންވީއެވެ.
މުޒާހަރާތައް މި ރާވަނީ މި ގަވާއިދު ބަދަލުކުރެވޭނޭ ވަރުގެ ހައިސިއްޔަތާއި ބާރު ލިބިފައިވާ މީހުންނެވެ. ގަވާއިދެއް އޮވެމެ ގަވާއިދަށް އަމަލުނުކޮށް ގަވާއިދު އިސްލާހުނުކޮށް ގަވާއިދު ބާޠިލްކުރަން ނޫޅެ ގަވާއިދާ ޚިލާފަށް އުޅުމަކީ މަތީފެންވަރުގެ ސިޔާސީ ލީޑަރުންގެ ކިބައިން ފެނިގެން ވާނޭ ކަންކަމެއް ނޫނެވެ.
ސިޔާސީ ލީޑަރުންނާއި އަޑުގަދަ މީހުން ރައްޔިތުންގެ ކުރިމަތީގައި ގަދަރެއް ބޭނުންނަމަ އެ އެންމެން ވެސް ގާނޫނުއަސާސީގެ 67 ވަނަ މާއްދާގައި ބުނާ ކަންކަން ދަސްކޮށް އެއަށް ހުރުމަތްތެރިކޮށް ހިތުމާއެކު އަމަލުކުރަން ދަސްކޮށް އެ މާއްދާގެ ތަރުބިއްޔަތު ލިބިގަންނަން އެބަޖެހެއެވެ. މިހެނީ އެ މާއްދާއަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގައި އުޅޭ ކޮންމެ މީހަކުގެ އެމައްޗަށް އަމަލުކުރުން ލާޒިމްކުރާ މާއްދާއެކެވެ. މި މާއްދާގެ މިންގަނޑުތަކަކީ ޑިމޮކްރަސީ އާއި ސިޔާސީ ތަރުބިއްޔަތުގެ މުގައްރަރު ކަމުގައި ދެކި މި މިންވަރަށް މައުލޫމާތާއި ހުނަރާއި ތަރުބިއްޔަތު ހޯދަން އެބަޖެހެއެވެ.
ކޮންމެ ގޮތަކަށް ކޮންމެ ގަވާއިދެއް ހެދިޔަސް އެ ގަވާއިދު ވާންޖެހޭނީ އެއްވެސް މީހެއްގެ ހައްގެއް ނުގެއްލޭ، ހަމަ އެކެއްގެ ވެސް މިނިވަންކަމަށް ބުރޫނާރާ ގަވާއިދަކަށެވެ. އަދި މުޒާހަރާ ކުރިއަސް ކަރުނަގޭސް ޖެހިޔަސް އެކަން ވާންޖެހޭނީ ހަމަ އެކެއްގެވެސް ހައްގުތަކާއި މިނިވަންކަމަށް އުނިކަމެއް ނާންނާނޭ ގޮތުގެމަތިން ކުރެވޭ ކަމަކަށެވެ.
"އަނެކުންގެ ޙައްޤުތަކާއި މިނިވަންކަމަށް ރައްކާތެރިވެ އެ ޙައްޤުތަކަށާއި މިނިވަންކަމަށް އިޙްތިރާމް ކުރުން" މި މާއްދާއިން މަޖުބޫރުކޮށް އަމުރުކުރާ ހިނދު ވެސް އެގޮތަށް އަމަލުކުރަން އަޅުގަނޑުމެންގެ ބޮޑުންނެއް ނޫޅެއެވެ. އެބޭފުޅުންނަކީ ޑިމޮކްރެސީގެ ހިތާއި ސިކުނޑިކަށް އަމިއްލަފުޅުން ވިދާޅުވާ އިރުވެސް ތިމާނޫން އަނެކަކު މިގައުމުގައި ހުރިކަމެއް އަޅުގަނޑުމެންނަކަށް ނޭނގެއެވެ.
އެއް ބަޔަކަށް މުޒާހަރާ ކުރުމާއި ޝުޢޫރު ފާޅުކުރުމުގެ މިނިވަންކަމެވެ. އަނެއްބަޔަކަށް މުގުރު ބޭނުންކުރުމާއި ކަރުނަގޭސް ޖެހުމުގެ މިނިވަންކަމެވެ. އެކަމަކު މި ދެބައިގައި ހިމެނެން ބޭނުން ނުވާ މީހުންގެ ހައްގުތަކާއި މިނިވަންކަން ކޮބައިހެއްޔެވެ؟
މާލޭގެ ގޯތި ގެދޮރުގެ ހާލަތު ނޭނގޭ މީހަކު މާލޭގައި ނޫޅޭނެއެވެ. ތޮއްޖެހުމެވެ. ވައި ނުސާފު ވުމެވެ. ހޫނު ގަދަކަމެވެ. މަސައްކަތްކުރާ ތަންތަނުން ބުރުވާ ދަވާދާއި އެނޫން ކެމިކަލްތަކުން މާހައުލު ތަޣައްޔަރު ވުމެވެ. ނޭވާލާ ނިޒާމަށް ޖެހޭ ބަލިތައް ގިނަވުމެވެ.
މާލެއަކީ މީހުން އުޅޭތަނެއް ނޫނެވެ. މީހުން ތެޅޭ ތަނެކެވެ. ދުވާލުދާ ހަތަރުދަމާއި ރޭގަނޑުން ބޮޑު ބައެއް ހޭދަކުރަނީ މަސައްކަތުގައެވެ. ބޮޑެތި މީހުން މިހާލުގައި އުޅެފައި ގޭގެއަށް ނިދަން ވަދެ ދަތިހާލުގައި ނިދަން ތިބެނީ ވައި ސާފު މާހައުލެއްގައެއް ނޫނެވެ. މިހާލުގައި ނިދެނީކަމެއް ނުވަތަ ހޭ ނެތެނީކަމެއް ކަށަވަރެއް ނޫނެވެ. މި ދެގޮތުން ގޮތެއް ވަނީއެވެ. އެވާ ގޮތެއް ވެފައި އޮންނައިރު އިވޭ އަޑަކީ ހަޅޭފަޅޭއް ލަވާއަޑެވެ. ދެން އިރުކޮޅަކުން ގޭތެރެއަށް ވަންނަނީ ތާރުވަސް ދުވާ އެއްޗެކެވެ. ދެލޮލުން ދިލަނަގާ އެއްޗެކެވެ. ކޮށިއަރާ ކެއްސާ އެއްޗެކެވެ. ލޮލުން ކަރުނަ ހިލުވާލައި މޫނުން ދިލައަރުވާލާ އެއްޗެކެވެ. އެއަށް ގިނަ މީހުން ކިޔަނީ ކަރުނަގޭހެވެ. އެކަމަކު އެއަށްވުރެ ގިނަ މީހުންނަށް އެއީ ކަރުނަ ގޭހެއްކަމެއް ނުވަތަ އެހެން އެއްޗެއްކަމެއް ނޭނގެއެވެ.
މައްސަލައަކީ މުޒާހަރާ އާއި ކަރުނަ ގޭހެއް ނޫނެވެ. ކަމާ ނުބެހޭ ބަޔަކަށް އޭގެ މުސީބާތް ފޯރުމެވެ. އެހެންވާ ސަބަބެއް އެބައޮތެވެ. ރޭގަނޑުގެ ދަންވަރު މުޒާހަރާ ކުރުމެވެ. ތޮއްޖެހިފައިވާ އާބާދީގެ ތެރޭގައި މުޒާހަރާ ކުރުމެވެ. ތޮއްޖެހިފައިވާ އާބާދީގެ ތެރޭގައި ކަރުނަގޭސް ޖެހުމެވެ.
މުޒާހަރާ ކުރުން މަނާ ސަރަހައްދު ތަކެއް ކަނޑައެޅީ ޑީއާރުޕީގެ ސަރުކާރުންނެވެ. އެ ގަވާއިދަށް އަމަލުކުރުމުގެ ރޫހާއި ސްލޫކު ޑީއާރުޕީގައި ހުންނަންވާނެއެވެ. އެގަވާއިދު މިވަނީ މިސަރުކާރަށް ނިއުމަތަކަށް ވެފައެވެ. އަދި އެ ގަވާއިދު ވަނީ ފުލުހުންނާއި ސިފައިންނަށް އުޒުރަކަށް ވެފައެވެ. މަނާ ސަރަހައްދަށް އެއްވިޔަ ނުދީ އެސަރަހައްދުން ފައްސާލަނީ އެގޮތުގައި ގާނޫނީ އުޒުރެއް އޮވެގެންނެވެ.
ދެން އޮތް ގޮތަކީ އާބާދީން ބޭރުގައި މުޒާހަރާ ކުރުމެވެ. އެއީ މާނައެއް އޮތްކަމެއް ނޫނެވެ. މުޒާހަރާ ކުރަނީ ތިމާމެންގެ އަޑު އިއްވާށެވެ. ތިމާމެންގެ ޝުޢޫރު ފާޅުކުރާށެވެ. އެކަން ނުކުރެވޭ ނަމަ މުޒާހަރާގެ ބޭނުމެއް ނެތެވެ.
މާލޭގައި މި ބޭއްވޭ ބޮޑެތި މުޒާހަރާތައް ރާވަނީ ގައުމުގެ އިސް ލީޑަރުންނެވެ. މުޒާހަރާކުރުން މަނާ ސަރަހައްދުތަކާއި މަނާ ގަޑިތައް އެމީހުންނަށް އެނގޭނެއެވެ. މަނާ ގަޑިއެއްގައި މަނާ ތަނަކަށް އެއްވުމަށް ގޮވާލާނަމަ އެ ގޮވާލާ ބައެއްގެ ސުލޫކާއި ގާނޫނާއި ގަވާއިދަށް ކިޔަމަންވުމުގެ މިންވަރު އެއޮތީ ފެންނާށެވެ. އެމީހުންގެ ފަހަތުން ދާނީތޯ ނުވަތަ އެހެން ގޮތެއް ވިސްނާނީތޯ އެއީ ރައްޔިތުމީހާ ކުރަންޖެހޭ ފިކުރެކެވެ.
މިހާރު އޮތް ގަވާއިދަކީ އާ ގާނޫނުއަސާސީއަށް ވުރެން މުސްކުޅި ގަވާއިދެކެވެ. ނަމަވެސް އާ ގާނޫނުއަސާސީއާ ފުށުއަރާ ގަވާއިދުތަކުގެ ލިސްޓްގައި މި ގަވާއިދެއް ނުހިމެނެއެވެ.
ވަކިތަނެއްގައި ނުވަތަ ވަކި ގަޑިއެއްގައި މުޒާހަރާ ނުކުރެވޭ ގޮތަށް އޮންނަ ގަވާއިދަކީ ގާނޫނުއަސާސީ އިން ލިބިދީފައިވާ ހައްގުތަކާ ފުށުއަރާ އެއްޗެއް ނަމަ އެ ގަވާއިދު ބާޠިލް ކުރުމަށް، ނުވަތަ އެ ގަވާއިދު އިސްލާހު ކުރުމަށް އަވަސް ވާންވީއެވެ. ގާނޫނުއަސާސީއިން ތަންދޭ އެންމެ ފުޅާމިނެއްގައި މުޒާހަރާ ކުރެވޭނޭ ގަވާއިދެއް ހަދަންވީއެވެ. ނުވަތަ އެ މިންވަރަށް މި ގަވާއިދު އިސްލާހު ކުރަންވީއެވެ.
މުޒާހަރާތައް މި ރާވަނީ މި ގަވާއިދު ބަދަލުކުރެވޭނޭ ވަރުގެ ހައިސިއްޔަތާއި ބާރު ލިބިފައިވާ މީހުންނެވެ. ގަވާއިދެއް އޮވެމެ ގަވާއިދަށް އަމަލުނުކޮށް ގަވާއިދު އިސްލާހުނުކޮށް ގަވާއިދު ބާޠިލްކުރަން ނޫޅެ ގަވާއިދާ ޚިލާފަށް އުޅުމަކީ މަތީފެންވަރުގެ ސިޔާސީ ލީޑަރުންގެ ކިބައިން ފެނިގެން ވާނޭ ކަންކަމެއް ނޫނެވެ.
ސިޔާސީ ލީޑަރުންނާއި އަޑުގަދަ މީހުން ރައްޔިތުންގެ ކުރިމަތީގައި ގަދަރެއް ބޭނުންނަމަ އެ އެންމެން ވެސް ގާނޫނުއަސާސީގެ 67 ވަނަ މާއްދާގައި ބުނާ ކަންކަން ދަސްކޮށް އެއަށް ހުރުމަތްތެރިކޮށް ހިތުމާއެކު އަމަލުކުރަން ދަސްކޮށް އެ މާއްދާގެ ތަރުބިއްޔަތު ލިބިގަންނަން އެބަޖެހެއެވެ. މިހެނީ އެ މާއްދާއަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގައި އުޅޭ ކޮންމެ މީހަކުގެ އެމައްޗަށް އަމަލުކުރުން ލާޒިމްކުރާ މާއްދާއެކެވެ. މި މާއްދާގެ މިންގަނޑުތަކަކީ ޑިމޮކްރަސީ އާއި ސިޔާސީ ތަރުބިއްޔަތުގެ މުގައްރަރު ކަމުގައި ދެކި މި މިންވަރަށް މައުލޫމާތާއި ހުނަރާއި ތަރުބިއްޔަތު ހޯދަން އެބަޖެހެއެވެ.
ކޮންމެ ގޮތަކަށް ކޮންމެ ގަވާއިދެއް ހެދިޔަސް އެ ގަވާއިދު ވާންޖެހޭނީ އެއްވެސް މީހެއްގެ ހައްގެއް ނުގެއްލޭ، ހަމަ އެކެއްގެ ވެސް މިނިވަންކަމަށް ބުރޫނާރާ ގަވާއިދަކަށެވެ. އަދި މުޒާހަރާ ކުރިއަސް ކަރުނަގޭސް ޖެހިޔަސް އެކަން ވާންޖެހޭނީ ހަމަ އެކެއްގެވެސް ހައްގުތަކާއި މިނިވަންކަމަށް އުނިކަމެއް ނާންނާނޭ ގޮތުގެމަތިން ކުރެވޭ ކަމަކަށެވެ.
Comments